İDRARDA RENK DEĞİŞİKLİĞİ
Normal idrar rengi ne kadar su içtiğinize bağlı olarak değişir. Fazla sıvı tüketimi idrar içindeki sarı renkli pigmentlerin seyrelmesine ve dolayısıyla idrar renginin daha açık görünmesine neden olur. Daha az sıvı içildiğinde ise, sarı pigmentlerin idrar içindeki yoğunluğu artacağından dolayı idrar rengi kehribar rengine yakın koyulukta bir hale gelir. Ancak bazen idrar rengi kırmızı, mavi, yeşil, koyu kahverengi ve bulutlu beyaz gibi normalin dışında başka renklere de dönebilir.
Alışılmadık şekilde idrar rengi değişikliğine(Bulanık, gri renkli idrar) idrar yolunda herhangi bir enfeksiyon neden olabilir. Koyu mor renkli idrar, “Eritropoetikprotoporfiri, doğuşsaleritropoetik porfiri” adı verilen ve kırmızı kan hücrelerinin yetersizliği ile kendini gösteren kalıtsal bir hastalığın belirtisidir.
-Bazı besinler ve ilaçlarda mevcut olan boyalar ve diğer bileşikler de idrar renginde değişikliklere yol açarlar. Pancar türleri, çilek ve baklagiller idrar rengini etkileyebilen en önemli besinler arasında yer almaktadır. Birçok reçeteli ya da reçetesiz ilaçlar idrara ahududu kırmızısı, limon sarısı ve portakal turuncusu gibi parlak ve belirgin renk tonları verir.
-Bir diğer hematüri çeşidi de periyodik hematüridir. Kadınlarda çoğunlukla Endometriozis adı verilen hastalıkla birlikte ortaya çıkar ve adet döngüleri esnasında idrarda kan görülmesine neden olur.
KÖPÜKLÜ İDRAR
Dehidrasyon adı verilen vücudun susuz kalması durumunda idrar yoğunlaşıp koyu sarı renge döndüğünde idrar çıkışı esnasında köpük gözlemlenebilir. Bu, vücudunuzun ihtiyaç duyduğu optimum su miktarı içilerek ve içilmeye devam edilerek durum tersine çevrilebilir. Diğer yandan idrarın güçlü bir şekilde çıkarılması da yine benzer şekilde köpük oluşumuna zemin hazırlayabilir.
Aktif vajinal enfeksiyon geçiren kadınlar fazla akıntı ile karşılaşacaklarından böyle hastaların idrar yapmaları durumunda idrar bulutlu ve köpüklü halde görünebilir.
Bulutlu, bulanık ve köpüklü idrar oluşumuna bazı bakteri veya mantarlar neden olabilir. İdrar yollarındaki böyle bir enfeksiyonun en karşılaşılan belirtisi idrar yaparken yanma ve ağrı fark edilmesidir. Enfeksiyona neden olan organizmalar idrar yaparken köpük oluşumuna zemin hazırlar.
Nefrotiksendromda idrarla büyük miktarda protein kaybedilir. Köpüklü idrar görülür.
–Eğer idrarın koyu kahveyi olan renginedışkı renginde açıklık, ciltte ve skleralardasararma da eşlik ediyorsa, karaciğer hastalığı düşünülmelidir.
Kırmızı ya da pembe renkli idrar:
- Kan: İdrara kan karışmasına hematüridenir. İdrar yolu enfeksiyonlarında darlık, divertikül, sistit, prostat büyümesi, tümörler, böbrek kistleri, uzun mesafe koşuları, böbrek veya mesane taşı gibi faktörler neden olabilir.
•Besinler: Pancarlar ve böğürtlen gibi bazı besinler idrar rengine kırmızı ya da pembeye çevirebilir.
• İlaçlar: Genellikle tüberküloz tedavisinde kullanılan bir antibiyotik olan “Rifampin”, idrar yolu rahatsızlıklarının giderilmesinde kullanılan “Phenazopyridine” ve “sinemaki” içeren müshil ilaçları da idrar rengini turuncu-kırmızıya çevirebilir.
• Toksinler:Kronik kurşun veya cıva zehirlenmesi de idrarı kırmızılaştırır. Eğer idrarda hem negatif ve idrar kırmızı renkliyse myoglobinüriye neden olan hastalıklar düşünülür. Bunlar McArdle hastalığı, karnitinpalmitoil transferaz-2 eksikliği, çok uzun zincirli yağ asidi oksidasyondefekti, kas AMP deaminaz eksikliğidir. Paroksismalnoktürnalhemoglobinüride sabah saatlerine doğru sırt ve karın ağrısı olan hastada kırmızı renkli idrar görülür. İntravaskülerhemolize neden olan hastalıklarda da(pirüvatkinaz, G6PD) eksikliğinde de kırmızı renkli idrar görülür. Fındıkkıran sendromunda da kırmızı renkli idrar görülür.
Turuncu renkli idrar:
- İlaçlar: İdrar rengini turuncuya çeviren ilaçlar arasında “Rifampin”, anti-enflamatuar ilaç olan “Sulfasalazin”, idrar yolu rahatsızlıklarını gidermek için kullanılan “Phenazopyridine” ve bazı laktasif ilaçlar yer alır.
•Tıbbi durumlar:Bazı durumlarda, turuncu renkli idrar ve açık renkli dışkı, özellikle karaciğer veya safra kanalı ile ilgili bir sorun olduğunu gösterebilir. İdrardaki turuncu renge vücudun susuz kalması (dehidratasyon) sonucu idrarda meydana gelen yoğunluk da neden olabilir.
Mavi veya yeşil renkli idrar:
- Boyalar:Bazı parlak renkli besin boyaları yeşil idrara neden olabilir. Böbrek ve mesane fonksiyonlarını test etmek için kullanılan boyalar da idrarda mavi renge yol açabilir.
•İlaçlar: Amitriptilin, indometazin ve propofol etken maddeli ilaçlar da dâhil olmak bir dizi ilaç idrara mavi veya yeşil renk verebilir.
• Tıbbi durumlar: Nadir görülen kalıtsal bir rahatsızlık olan “Ailesel Hiperkalsemi” bozukluğu olan bazı çocuklarda ve hartnup hastalığında mavi renkli idrar görülebilir. Bu hastalığa “mavi bebek bezi sendromu” da denir. Yeşil renkli idrar bazen “Pseudomonas” bakterilerinin neden olduğu idrar yolu enfeksiyonları sırasında da oluşur.
Koyu kahverengi veya çaya benzer renkte idrar:
- Besinler.Fazla miktarda baklagilli besinler, ravent veya öd ağacından tüketmek koyu kahverengi renginde idrara neden olabilir.
• İlaçlar: Sıtma ilaçları olan “klorokin” ve “primakin”; antibiyotik ilaçlar olan “metronidazol” ve “nitrofurantoin”; “Akdiken” ve “sinameki” içeren müshil ilaçları ve “methocarbamol” içeren kas gevşetici ilaçlar da koyu renkli idrara neden olurlar.
• Tıbbi durumlar: Bazı karaciğer ve böbrek bozuklukları(glomerülonefritler) ile idrar yolları enfeksiyonları idrar renginde koyulaşmaya neden olabilirler.
Bulut veya bulanık renkli idrar: İdrar yolu enfeksiyonları ve böbrek taşları idrarın bulutlu veya bulanık görünmesine neden olabilir.
RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
Çilek ve pancar gibi besinleri tüketmek veya bazı ilaçları kullanmak idrarda zararlı olmayan renk değişikliklerine neden olurlar. Bazen kullandığınız ilaçların ve yediğiniz besinlerin yanı sıra vücudun susuz kalması ve vücuttaki kimyasallar da idrar renginde etkide bulunurlar. İdrar renginde değişiklik olmasına neden olabilecek hastalıklara sebep olan faktörler şunlardır:
• Yaş. İdrara kan karışmasına neden olabilen mesane ve böbrek tümörleri yaşlı insanlarda daha sık görülür. 50 yaşın üstündeki erkeklerde bazen genişlemiş prostat bezi nedeniyle idrarda kan gözlenebilir.
• Cinsiyet. Kadınların genellikle yarısından fazlasının idrar yollarında enfeksiyon olabilmektedir. Bu enfeksiyonların bazıları ise kanamalı olmaktadır. Erkeklerde ise böbrek taşı veya mesane taşı olması ihtimali daha yüksektir.
• Aile öyküsü. Ailede böbrek hastalığı ya da böbrek taşları sorunu olması, bu tür rahatsızlıklara yakalanma riskini arttırmaktadır. Her iki durum da idrarda kan görülmesine neden olabilir.
• Yorucu egzersiz. Uzun mesafe koşucuları ve yorucu ağır egzersizler yapan herkesin idrarında kanama görülebilir. Bu tür kanamalar“Travmatikhematüri” de denir.
TESTLER VE TEŞHİS
Doktorunuz aile öykünüzü dinledikten ve fiziki muayene yaptıktan sonra bazı kan testleri ve idrar tahlilleri isteyecektir:
• İdrar tahlili. Kapsamlı bir idrar analizi idrardaki kanı ve nedenini tespit etmenin en önemli adımlarından biridir. Yapılan idrar tahlilleri ile böbrek problemlerinin habercisi olan kırmızı kan hücreleri ve yüksek protein düzeyleri ile böbrek taşlarına neden olan mineral düzeylerine bakılır. Ayrıca alınan idrar örneğinden enfeksiyonlara neden olan bakterilerin varlığı da araştırılır.
• Kan testleri. Kan testi ile Kreatin ve Kan üre azotu düzeyleri incelenir. Kan üre azotu, böbrekler hasar gördüğünde ve düzgün şekilde süzme yapmadığında biriken atık ürünlerdir. Kan testleri ayrıca karaciğerdeki enzim düzeylerindeki artış ve diyabet gibi durumlar için de kullanılır.
TEDAVİ VE İLAÇLAR
Rengi bozulmuş ve normal olmayan idrar için özel bir tedavi şekli yoktur. Bunun yerine, doktorunuz altta yatan sebebin tedavisi üzerinde duracaktır.
Yaşam tarzı ve ev ilaçları
Vücudunuz susuz kaldığında, idrar daha yoğun bir hal alır ve rengi koyulaşır. Eğer idrarda bu şekilde bir durum fark ederseniz daha fazla sıvı almanız gerekir demektir. Bünyenizi birçok yönden sağlıklı tutmak için her gün bol miktarda sıvı tüketmeniz önerilir.
Uzm. Dr. Ali AYDIN